Hier wordt geschiedenis geschreven.

'Wel aen de Maeze onder Pruissen' schreef Cornelis Pronk ca.1745 op zijn tekening. 

De geschiedenis van Well gaat terug, tot ver vóór onze jaartelling.

De oudste visitekaartjes die oerbewoners in de Wellse bodem hebben achtergelaten zijn vuurstenen. Vele jaren geschiedenis, dat is wat we met zekerheid kunnen zeggen aan de hand van gevonden bodemschatten. Op verschillende plaatsen in ons dorp en in het huidige Wellerlooi, dat eerder een gehucht was van Well, zijn archeologische vondsten gedaan uit het Stenen Tijdperk, de IJzertijd, de Gallisch-Germaanse cultuurperioden en ook uit de tijd dat de Romeinen hier waren. In de omtrek van Well werden o.a. gevonden: stenen bijlen - een bronzen zwaard, speerpuntjes, keramiek, krabbertjes om huiden schoon te maken, bouwmaterialen en vele urnen. Veel wordt bewaard in het Rijksmuseum voor Oudheden te Leiden, ook in het Bonnefanten Museum te Maastricht en in het Venrays Museum.

Op de Wellsche Heide nu 'de Hamert' genoemd, een natuurgebied dat eerder bij Well hoorde, zijn de grootste grafvelden (tumuli) van Nederland blootgelegd. Hier werden een groot aantal Gallo-Germaanse urnenheuvels gevonden en een zeer rijke verzameling van urnen was het resultaat van de opgravingen. Dit urnenveld bleek te bestaan uit 98 tumuli van omstreeks 700 jaar voor Christus, uit de vroege Hallstatt - tijd en 2 neolitische graven van zelfs 2000 jaar voor Christus.

De Wellse archieven van de schepenbank (vanaf 1573), de doopregisters (vanaf 1699), trouwregisters (vanaf 1699) en de overlijdensregisters (vanaf 1659) worden in het Rijksarchief te Maastricht bewaard.

In de rubrieken over de historie van ons dorp Well vindt u allerlei verhalen en foto's over de inwoners van nu, maar ook van vroeger. Over hun beroepen en hun taal. Over het leven in ons dorp in al zijn varianten. Hoe is Well ontstaan?  De betekenis van de naam en het wapen van Well.  De gemeente Bergen met hun kerkdorpen en hoe men geleden heeft onder de oorlog. En ook onze goede band met het koningshuis.

WELL, door de eeuwen heen.

Een vermelding van de naam Well staat in een akte uit 1251. In een oudere akte van de Stift van Xanten uit 1163 wordt Wellero genoemd. Of met Wellero het toenmalige gehucht Wellerlooi van Well bedoeld wordt? Bij Kassel (D.) ligt een Wellerode, maar dat is wel erg ver (bijna 300 km.) uit de buurt van Xanten.

Het dorp Well is natuurlijk véél ouder. Al in de Romeinse tijd (50 v. Chr. - ca. 460 n. Chr.) staken hier soldaten en burgers de Maas over, geholpen door de gunstige omstandigheden van de oost-west stroming van de rivier. Na de Romeinen kwamen de Franken (Merovingen en Karolingen), die o.a. de Saksen verdreven.
Kerkvorsten regeerden over onze streken. Xanten, Aken, Luik, Keulen en Mönchen-Gladbach waren middelpunten van hun macht.
De parochie Well werd door de abt van Gladbach in leen gegeven aan de heer van de heerlijkheid Well, die in ruil daarvoor meevocht in oorlogen tegen vijanden van de kerkelijke vorst. 
Het toenmalige Heilige Roomse Rijk bestond uit een lappendeken van vele gebiedjes. Het was geen staat, maar een politiek verband van wereldlijke en kerkelijke gebieden die direct of indirect onderworpen waren aan de soevereiniteit van de Rooms-Duitse keizer of koning. Karel de Grote is de bekendste. Hij werd in 800 door de paus tot keizer gekroond.
Sinds 1473 was de Heerlijkheid Well en Bergen onderdeel van het Hertogdom Gelre met zijn ridders, graven en baronnen. Het Hertogdom Gelre is een voormalig middeleeuws hertogdom in het oosten van Nederland, Noord- en Midden Limburg en het zuidwesten van het Duitse Nederrijn.

Door zijn ligging aan de Maas werd Well tijdens de 80-jarige oorlog het toneel van hevige gevechten. In 1579 waren het de Spanjaarden die het kasteel innamen. Een jaar later, in 1580, werden ze echter alweer verdreven door de Staatsen (Nederlanders), die verstevigingen (schansen) aanlegden bij de kerk en op andere strategische punten aan de Maas. In 1586 werden zij op hun beurt verjaagd door de Spanjaarden. De bewoners van Well werden in die periode door beide kampen zwaar op de proef gesteld en vluchtten zelfs voor een groot deel naar oostelijke streken. Kerk en molen werden verwoest. In 1588 werd het kasteel ontmanteld, de vijandelijkheden waren gestopt en Well kon aan de wederopbouw beginnen.

De Spanjaarden bleven hier de baas tot ca. 1703. Een huis in de Grotestraat (nr. 31) heette nog heel lang daarna het “Hof van Spanje”.
Een korte periode, van 1632 tot 1637, was Well onderdeel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, toen prins Frederik Hendrik van Oranje van zijn neef Hendrik van den Bergh vrije doortocht kreeg bij zijn veldtocht langs de Maas. Well zal er weinig van gemerkt hebben.
In 1713 werd deze streek bij de Vrede van Utrecht officieel aan Pruisen toegewezen. Sommige huizen in het dorp verraden door hun bouwstijl nog hun aanwezigheid (b.v. de pastorie van 1792).
Eind 1794 werd Well bezet door de Fransen, die hier tot 1814 de baas werden en de huidige gemeente Bergen stichtten. Well was in die periode een onderdeel van Frankrijk.
Na de val van Napoleon en het Congres van Wenen in 1815 ontstond het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Koning Willem I gaf het Nederlands en Belgisch gebied de naam Limburg.
Tijdens de Belgische Opstand van 1830 tot 1839 maakte Limburg (Well) deel uit van België.
In 1839 wordt de Belgische onafhankelijkheid erkend en vanaf dat jaar maakt Limburg als Hertogdom Limburg deel uit van het Koninkrijk der Nederlanden.
In 1867 wordt Limburg als 11e provincie toegevoegd aan Nederland.
In de 2e W.O. was Well door de Duitsers bezet en van oktober 1944 tot de bevrijding op 3 maart 1945 lag het in de frontlinie met de Engelsen die vanaf de andere kant van de Maas op de Duitsers aan deze kant schoten.
De Wellse bevolking was van begin januari tot mei 1945 geëvacueerd naar de noordelijke provincies. Bij thuiskomst troffen ze het dorp verwoest aan en moesten ze, net als 350 jaar eerder tijdens de 80-jarige oorlog, aan een wederopbouw beginnen.

Chronologisch overzicht:
1251: oudste vermelding van Well 
Romeinen - Franken
Well is onderdeel van het Heilige Roomse Rijk, een lappendeken van vele gebieden, w.o. het Hertogdom Gelre
Tijdens de 80-jarige oorlog: afwisselend Staatse (NL) en Spaanse bezettingen.
Spaans van 1586 tot 1713, met een korte onderbreking van 1632-1637 toen het weer even Staats was (Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden).
Pruisisch van 1713 tot eind 1794
Frans van 1794 tot 1815
Nederlands tot heden, met een onderbreking van 1830 tot 1839 toen praktisch heel Limburg incl. Well bij België hoorde.
Tijdens W.O. II (1940-'45) was Well bezet door de Duitsers.

Wil je ander historisch materiaal bekijken, kom dan eens op donderdagmorgen op bezoek in ons Archief Well.

Deze stenen hamer (ca. 5000 jaren voor Christus) is op de Vossenheuvel in Well gevonden door Johannes Hendriks, rijkskantonnier te Bergen (Lb.). Deze en andere kleine vondsten van Hendriks bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Hendriks kreeg er in 1914 ƒ10,- voor toen hij zijn vondsten had opgestuurd naar Leiden.

Dagblad voor Noord-Limburg 28-11-1952.

De naam is bij het Archief Well niet bekend. Was dit Piet Martens uit het Knikkerdorp? Op de expositie 'Geheimen van de grond' die in december 1953 in de oude Minderbroederskerk te Venlo werd gehouden stond de fraaie urn uit Well tentoongesteld.